Vervlogen tijden
"Gemonde, 't is zonde dat ge zo zijt gebonde.
Gij lief'lijk dorpje aan de rivier,
aan het bestuur van de vier.
Gemonde, tot ver in het verleden,
hebt gij met moed gestreden; om te werven
een eigen bestuur, maar tot op dit uur, is 't u niet gelukt
en gaat ge gebukt onder 't ambtelijk besturen
van vier grote buren.
Aldus een gedeelte van een door Pater Alexius van Beekveld geschreven gedicht, welk bij zijn zilveren priesterfeest in 1978 tijdens de receptie door het Gemonds gemengd koor werd gezongen als het 'Gemonds volkslied' nadat het door pastoor Lax
van muzikale noten was voorzien.
Aan het ambtelijk besturen van vier grote buren is nu na vele eeuwen een einde gekomen, vanaf 1 januari 1996 wordt Gemonde bestuurd door een nieuw gevormde gemeente, waartoe ook de voormalige gemeenten Sint Michielsgestel, Den Dungen en Berlicum
behoren, vooralsnog onder de naam Sint Michielsgestel.
De in de kranten veel gebezigde term 'het gevierendeelde kerkdorp' is dus nu verleden tijd, evenals het gekissebis wat er aan vooraf gegaan is, de vervlogen tijden door.
Koster A.C. Brock uit Sint Oedenrode (1775-1834) die aan geschiedschrijving deed, schrijft in zijn beschrijving der Meierij het
volgende:
Gemonden,
Voorheen Gemundt en Gemunde ligt tusschen Boxtel en Sint Michielsgestel aan den Dommel, is eigenlijk geen afzonderlijk dorp, maar wel eene parochie op zich zelven.
Het bestaat slegts uit enige buurten, zoo van Sint Michielsgestel, van Boxtel, van Sint Oedenrode en van Schijndel. welke voornaamste zijn; de Straat ten deelen onder Gestel en ten deelen onder Boxtel, Besselaar dat onder Sint Oedenrode, de
Broekstraat dat onder Schijndel en Hoog Gemonden, dat onder Boxtel behoort.
Het werd daarom ook wel de Vier Gemaalen genaamd, welke aan dezelve reeds in 1314 is gegeven en bekend onder de naam Bodem van Elde, waarover door Gezamenlijk Gezwoorens het opzigt en bestuur werd gehouden.
De onderhoorigheid dier Parochie onder vier plaatsen zonder afzonderlijk gemeentebestuur of rechtbank of officier veroorzaakt daar dikwijls een min behoorlijk toezigt.
Om aan dat "min behoorlijk toezigt' een einde te maken doen de inwoners van Gemonde in 1803, voor zover bekend, een eerste poging van hun dorp een zelfstandige gemeente te maken en richten daartoe een verzoek aan het Departementaal Bestuur van Noord Brabant.
Om het verzoek kracht bij te zetten wijst men er op dat de duizend zielen tellende parochie een eigen kerk, armbestuur en schoolmeester heeft. Verder zou het afgelegen dorp met weinig politietoezicht, meer dan elders zijn 'blootgesteld aan bedelaars en ander slegt volk. '
In 1826 werd wederom een poging ondernomen waartoe de afgevaardigden van de vier gemeenten bijeen kwamen ten huize van dorpssmid J. Verbruggen. Maar het voorstel haalde het weer niet, de verminderde belastingopbrengsten voor de kleiner wordende gemeenten was de drijfveer voor de afwijzing, zeker voor de gemeente Sint Michielsgestel, aangezien hun gemeenteontvanger er met de kas vandoor was gegaan .... !!!
Deze pogingen om tot een zelfstandige gemeente te komen, werden regelmatig voorafgegaan door onderlinge strijd tussen de 4 voogdgemeenten om Gemonde in te lijven, vooral Boxtel en Sint Michielsgestel bestreden elkaar beurtelings om de gunst der Gemondenaren.
Deze 'gemeentelijke twisten' hebben zich tot de definitieve herindeling van 1995 voorgedaan.
In 1932 werd er een meningspeiling onder de stemgerechtigde Gemondenaren gehouden, waaruit bleek dat 90% van de bevolking aansluiting bij Boxtel voorstond.
Zeven jaar later werd er door het provinciebestuur een annexatieplan met grenswijzigingen voorgesteld waarbij Gemonde weer aan Boxtel werd toebedeeld , maar vanwege de hoog oplaaiende emoties ging ook dit plan niet door.
Ook tijdens de Duitse bezetting in 1942 werd er vanuit Boxtel onder aanvoering van NSB-burgemeester Thomaes weer een 'aanslag' op Gemonde ondernomen. Deze pogingen om een groot-Boxtel, behalve Gemonde aasde men ook op Esch en Liempde, te verkrijgen liepen weer op niets uit, nu omdat men vanuit Den Haag geen enkele reactie op dit voorstel kreeg. Na de oorlog zou de geschiedenis zich nog meerdere malen herhalen. Zo werden er bijvoorbeeld in 1980 in de Tweede Kamer Der Staten Generaal vragen gesteld aan minister Wiegel van binnenlandse zaken, omtrent de vierendeling van Gemonde. Dit naar aanleiding van een toen gehouden 'Inspraakronde Dorpenplan Leefbaarheidonderzoek.
Tijdens dit leefbaarheidonderzoek werd er door de insprekers met klem gepleit voor gemeentelijke herindeling waarbij Gemonde in zijn geheel bij één gemeente zou moeten worden ondergebracht.
In 1983 werd er weer een 'meningspeiling' gehouden. Deze enquête had de volgende uitslag tot gevolg: 572 stemmen (91%) voor Sint Michielsgestel, 19 stemmen voor Boxtel, 17 voor Schijndel en 4 voor Sint Oedenrode, 12 stemgerechtigden hadden geen voorkeur.
De stichting Gemonds Belang, een democratisch gekozen dorpsraad die de belangen van geheel Gemonde bij de desbetreffende gemeente behartigt, komt in april 1989 met het geheel nieuwe voorstel om Gemonde samen met Olland, Kasteren en Liempde om te vormen tot één gemeente, die dan de naam Dommelland zou moeten voeren.
Dat dit idee door de meeste Gemondenaren niet erg serieus werd genomen blijkt als er in november 1989 weer een enquête wordt gehouden, waarbij 1049 geldige enquêteformulieren werden ingeleverd; 81% koos voor Sint Michielsgestel en 14% voor Boxtel. Bij het vakje 'andere mogelijkheid' vulden slechts 14 mensen Dommelland in als alternatief.
De politieke partij Lijst Gemonde Boxtel welke, in samenwerking met Gemonds Belang, in 1978 was opgericht, liet meestal bij monde van hun lijsttrekker, dhr. J. Geerts, regelmatig doorschemeren niet zo gelukkig te zijn met het feit dat de meeste inwoners van Gemonde in grote meerderheid neigde naar de gemeente Sint Michielsgestel. Maar de eerlijkheid gebied te zeggen dat ondanks het feit dat de fractie en haar afgevaardigde zich deze vrijheid permitteerde, het hen vanaf de oprichting steeds weer is gelukt om bij de gemeenteraadsverkiezingen een plaats in de Boxtelse raad te bemachtigen, steeds in de persoon van Jan Geerts.
Steeds meer werd de herindeling, en in het bijzonder het gevierendeelde Gemonde, onderwerp in de regionale dag- en weekbladen, zie de bijgevoegde kleine greep uit de vele, vele krantenkoppen.
In september 1992 komt er een 'definitief voorstel gemeentelijke herindeling' van Gedeputeerde Staten van Noord Brabant, waarin de kern Gemonde aan Sint Michielsgestel wordt toebedeeld, maar grote delen van het buitengebied, o.a. Beek, Vogelenzang, de Kuilen en Rooiakker, zouden ongemoeid gelaten worden.
Tegen dit voorstel kwam Gemonde massaal in verzet, er werden 832
bezwaarschriften, in Den Bosch, ingediend en tijdens de aktie 'Gemondenaren op de been voor
Gemonde bijeen' werden er zogenaamde schei-eiken geplant op de uitersten van de parochiegrens, die men als gemeentegrens wilde zien.
Deze gezamenlijke aktie van o.a. Gemonds Belang, Heemkundegroep Den Hogert, Fanfare Sint Lambertus, het gilde van Sint Joris en Sint Catharina en de ingediende bezwaarschriften bleken uiteindelijk succes te hebben gehad. In het herindelingsadvies van de Gedeputeerde Staten aan de Provinciale Staten van februari 1993 wordt geheel Gemonde bij Sint Michielsgestel ingedeeld evenals de gemeente Den Dungen. Uiteindelijk moest de Tweede Kamer zich nog over dit voorstel uitspreken, die dan op hun beurt weer een eindvoorstel ter goed- of afkeuring zouden voorleggen aan de Eerste kamer.
Na heel veel politiek getouwtrek over de definitieve herindeling van 's Hertogenbosch en omstreken wordt dan op 21 december 1994 door de Tweede Kamer bepaald dat ook de gemeente Berlicum ter elfder ure bij Sint Michielsgestel, Den Dungen en Gemonde wordt gevoegd.
Verder wordt dan besloten om Rosmalen bij 's Hertogenbosch te voegen, evenals Liempde bij Boxtel en van Esch, Haaren en Helvoirt wordt ook één gemeente gemaakt. Schijndel en Sint Oedenrode blijven zelfstandig, maar worden wel kleiner door het ver- lies van hun stukje Gemonde.
Over dit wetsontwerp mag de Eerste Kamer alleen nog maar ja of nee zeggen, wijzigingen zijn niet meer mogelijk. Op 12 september 1995 kwam dit wetsontwerp in de Eerste Kamer ter stemming en werd met 36 tegen 34 stemmen aangenomen. Dit op de val- reep genomen besluit hield in dat er op 30 november 1995 gemeenteraadsverkiezingen gehouden moesten worden voor de nieuw te vormen gemeenten.
Gemonde kwam met een eigen lijst uit, genaamd Lijst Gemonde, met als lijsttrekker....... Jan Geerts ! Mevrouw Marie Voets uit Gemonde die sinds 1994 in de Gestelse gemeenteraad zat, stond als vijfde op de lijst van Gestels belang. Marie Voets werd niet her- kozen, maar lijst Gemonde presteerde het om met twee afgevaardigden in de raad van de nieuwe gemeente Sint Michielsgestel te komen. Dhr. Antoon Pennings, als nummer 2 op Lijst Gemonde, die 26 namen bevatte, mag de lijsttrekker op Lijst Gemonde vergezellen en bijstaan in de Gestelse gemeenteraad.
Op de voorpagina van het Brabants Dagblad van 30 november 1995 stond boven een grote kleurenfoto van het Gemonds stemlokaal de volgende kop:
